मानव विकास अहवाल (HDI)

HDI

संयुक्त राष्ट्रसंघाचा ‘मानव विकास अहवाल-2018’

संयुक्त राष्ट्रसंघ विकास कार्यक्रम (UNDP) कडून ‘मानव विकास अहवाल 2018’ प्रसिद्ध करण्यात आला आहे. मानवी विकास सांख्यिकी भाषेत स्पष्ट करण्यासाठी 2017 सालासाठी मानव विकास निर्देशांक (Human Development Index -HDI) तयार करण्यासाठी 189 देशांचे मूल्यांकन केले गेले आहे. याबाबतीत भारत 130 या क्रमांकावर आहे.

मानव विकास निर्देशांक (HDI) म्हणजे दीर्घकालीन आणि निरोगी आयुष्य, ज्ञानार्जनास प्रवेश आणि राहणीमानातील सभ्य मानदंड या मानव विकासाच्या तीन मूलभूत आयामांमधील प्रगतीच्या मूल्यांकनासाठी असलेले सारांश मोजमाप होय.

महत्वाचे मुद्दे :

♦  HDI अनुसार शीर्ष पाच देशांमध्ये – नॉर्वे, स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रेलिया, आयर्लंड आणि जर्मनी – हे देश आहेत. तर नायजर, मध्य अफ्रिका प्रजासत्ताक, दक्षिण सुदान, चाड आणि बुरुंडी येथे आरोग्य, शिक्षण आणि उत्पन्नातील राष्ट्रीय यशाची कामगिरी अत्यंत कमी आहे.
♦  दक्षिण आशियाई क्षेत्रातील भारताचे शेजारी, पाकिस्तान आणि बांगलादेश हे या क्रमवारीत अनुक्रमे 150 आणि 136 या क्रमांकावर आहेत.
♦   59 देश अतिशय उच्च मानवी विकास गटात आहेत आणि केवळ 38 देश कमी मानवी विकास गटात आहेत.

भारताची स्थिती : 

♦  2017 साली HDI मध्ये भारताने 0.640 गुण मिळवले आहेत, जे दक्षिण आशियाई सरासरीच्या म्हणजेच 0.638 हून अधिक आहे.
♦   सन 1990 ते सन 2017 या काळात भारताच्या HDI गुणांमध्ये 0.427 वरून 0.640 पर्यंत म्हणजेच 50%ची वाढ झाली आहे. जे हे दर्शविते की, देशातील   लाखो लोकांना दारिद्र्यातून बाहेर काढण्यात उल्लेखनीय यश आले आहे.
♦   या कालावधीत, भारतात जीवित जन्माचा दर सुमारे 11 वर्षे वाढलेला आहे आणि शाळेत जाणार्‍या मुलांचे सरासरी वयोमान 4.7 वर्षांनी वाढलेले आहे. तसेच भारताचे एकूण दरडोई उत्पन्न 266.6% नी वाढलेले आहे.
♦  असमानतेमुळे भारताच्या HDI गुणांमध्ये 26.8% इतकी कमतरता आहे. भारतात, धोरणात्मक आणि कायदा स्तरांवर लक्षणीय प्रगती झालेली असूनही, महिला पुरुषांपेक्षा राजकीयदृष्ट्या, आर्थिकदृष्ट्या आणि सामाजिकदृष्ट्या कमी सक्षम आहेत.
♦  कामगारांच्या बाजारपेठेत महिलांची भागीदारी पुरुषांसाठीच्या 78.8%च्या तुलनेत केवळ 27.2% आहे.

@Data From Internet